Sporen van de Romeinse tijden

Schip als pronkstuk 

In Leidsche Rijn is het castellum op originele hoogte gebouwd op de plek waar het Romeinse fort Fletio stond. Het lijkt in niets op het oorspronkelijke Castellum Hoge Woerd, want het is nu gebouwd van lichte materialen om het onderliggende oorspronkelijke fort niet te beschadigen. 

Als we de panoramaroute lopen, zien we buiten de poort de houten wachttoren en de contouren van het badhuis, nu een tuin met siergrassen. De Rijn, waar dit castellum natuurlijk ook aan lag, is weergegeven als golvende grasheuvels met zelfs een heuse aanlegsteiger. Uiteindelijk lopen we over de grootste vondst: het Romeinse schip de Meern 1. Dit pronkstuk is het meest complete Romeinse rivierschip dat gevonden is in West-Europa. 

Het schip moet vergaan zijn rond het jaar 200 en bevat persoonlijke spullen van de schipper en een complete scheepsinventaris. We zien gereedschappen die bij wijze van spreken zo uit de schappen van de Gamma hadden kunnen komen. Bij de aanleg van een woonwijk in 2003 is het schip opgegraven. Jaren heeft het in een bassin gelegen om te conserveren en daarna is er een museum omheen gebouwd. 

In de buurt liggen nog meer scheepswrakken, zo lezen wij, maar die liggen veilig in de grond, zolang de grondwaterstand zo blijft. Er komen vast meer en andere technieken om nog meer te ontdekken over de geschiedenis. Werk voor de toekomstige archeologen. 

Castellum Hoge Woerd, De Meern 

Vondsten veiligstellen 

Het is best moeilijk voor te stellen hoe Castellum Fectio eruit heeft gezien, dus bekijken we eerst een film over de aanleg van de markeringen die we zien. De betonnen rand geeft de omtrek van een hulptroepenfort uit het jaar 275 weer. Door de digitale wandeling van IZI.Travel krijgen we een schat aan informatie. 

Er waren hier vijfhonderd ruiters met hun paarden gelegerd. In het fort stonden verschillende gebouwen, die nu worden aangegeven met kleuren, hoekstenen of namen. In de betonnen rand zit op een paar plekken origineel gevonden tufsteen. 

Boven op de betonnen rand zijn allerlei archeologische vondsten verwerkt. En dat is best bijzonder als we de verhalen mogen geloven, want in de achttiende eeuw hadden rijke burgers al mooie Romeinse vondsten uit het castellum in hun rariteitenkabinet. In de negentiende eeuw tijdens de bouw van het naastgelegen fort Vechten moesten veel Romeinse vondsten ter plekke van de arbeiders gekocht worden om ze veilig te stellen. 

In 1977 werd door de verbreding van de A12 grond afgegraven zonder archeologisch onderzoek. Vrijwilligers hebben de elders gestorte grond afgezocht en zo vele waardevolle vondsten veiliggesteld. Lang leve archeologisch onderzoek. 

Tot slot bekijken we op onze telefoon nog de prachtige computeranimatie van Marcel Creemers die ons beeld van het castellum helemaal compleet maakt. 

Castellum Fectio, Bunnik 

Zichtbaar verleden 

Zo’n vier meter onder het Domplein in Utrecht ligt fort Traiectum, dus wij gaan DOMunder. Dwars door de provincie Utrecht loopt de Limes: de noordgrens van het Romeinse Rijk, die de oorspronkelijke loop van de Rijn volgt. Op regelmatige afstanden langs de Limes bouwden de Romeinen houten wachttorens en forten. 

Zo rond het jaar 45 na Christus werd in opdracht van Keizer Claudius op een doorwaadbare plaats castellum Traiectum gebouwd. Dit is de oorsprong van de stad Utrecht. 

In de loop der jaren werden de forten steeds vervangen en boven op de oude forten gebouwd zodat het vijfde castellum wel 1,5 meter boven het eerste fort lag. Bij DOMunder kun je het Romeinse verleden dus letterlijk zien liggen. 

DOMunder, Mike Bink (CC BY 2.0 Deed) via Flickr

Na een introductie en film dalen we af. We krijgen een ‘slimme zaklamp’ waarmee we verhalen kunnen activeren en gaan op zoek naar de via praetoria, de weg die van noord naar zuid door het castellum liep. We zien zwarte houtskoollagen van de verbrande forten met daartussen afzettingen van de Rijn. Ook liggen er Romeinse dakpannen met stempels, zodat te herleiden is dat ze in Nijmegen gemaakt zijn. 

Na het vertrek van de Romeinen vestigden zich er de Franken en in het jaar 695 bouwde missionaris Willibrord een kerk op de plek van het castellum. 

DOMunder, Utrecht 

Badderen in coriovallum 

Aan de balie van het Thermenmuseum in Heerlen horen we in welke volgorde we het museum moeten bekijken. Eerst de films, dan een tentoonstelling en dan de opgravingen. Wij zijn wel een paar uurtjes zoet. Dat dit bepaald geen straf is, merken we al snel. 

De eerste film vertelt ons alles over Heerlen in de Romeinse tijd: Coriovallum. Dit regionale centrum lag in het begin van onze jaartelling op een kruispunt van belangrijke Romeinse wegen, de Via Belgica en de Via Traiana. Hierdoor was het een plek voor winkeltjes, markten, kroegen en natuurlijk ontspanning. 

Kleon3 (CC BY-SA 4.0) via WikiMedia Commons

Tijdens de 3D-lichtvoorstelling op een maquette ontvouwt zich het badhuis en krijgen we al een idee hoe de thermen eruitzagen. De tentoonstelling geeft nog meer info. Het badhuis is gebouwd tussen 63 en 73 na Christus. Het was een heel complex van vijftig bij vijftig meter, omgeven door een zuilengalerij met buiten- en binnenruimtes. 

Dan mogen we naar de echte opgravingen. Indrukwekkend! De audiotour vertelt boeiende verhalen en laat ons als het ware het badderen ervaren. We zien de funderingen van een zwembad, het rioolsysteem en de verschillende koude en warme vertrekken. We leren over Romeins beton en over de stookruimte die het gehele complex van warmte voorzag. Die Romeinen hadden het prima voor elkaar. 

Thermenmuseum, Heerlen 

Kopieën van catacomben 

In het Limburgse Valkenburg bezoeken wij Museum Romeinse Katakomben. Het is een beetje een buitenbeentje in onze Romeinse zoektocht, want wat we gaan zien is niet gemaakt door de Romeinen, maar een replica van de catacomben in Rome. 

Als de gids begint te vertellen, nog voordat we ondergronds gaan, zijn we al onder de indruk. Wat een verhaal! En die verwondering blijft gedurende de hele rondleiding. Een rijke textielfamilie koopt een huis en daarbij een hele heuvel met een voormalige mergelgroeve. 

Romaine (CC0) via WikiMedia Commons

We schrijven rond 1900. De zoon, Jan Diepen, raakt geïnteresseerd in de rijkversierde grafkamers in de tufstenen ondergrond in Rome: de catacomben. Hij wil deze namaken in zijn mergelgroeve.

Architect Pierre Cuypers helpt hem en ze krijgen alle medewerking van het Vaticaan en de Romeinse autoriteiten. Hij bezoekt vele catacomben en de mooiste delen van veertien grafkamers kopieert hij exact, met fresco’s, marmer, inscripties, sarcofagen en ook met alle beschadigingen.

Aanbouw van de pauscrypte, CC0 via WikiMedia Commons

We lopen door smalle gangen met aan weerszijden nissen, waar de doden in werden gelegd. We zien prachtige schilderingen en bedenken ons de hele tijd hoe bijzonder het is dat dit in die tijd een op een is overgenomen door middel van tekeningen en foto’s. 

Volgens de gids is het zelfs een concurrent van de echte catacomben. Jan Diepen wilde Valkenburg op de toeristische kaart zetten en dat lukt ruim honderd jaar later dus nog steeds. 

Museum Romeinse Katakomben, Valkenburg aan de Geul