Op ontdekkingsreis met het Grootste Museum van Nederland

Koppelkathedraal in Haarlem: nog nooit zo lang in een kerk geweest 

De audiotour start met een orgelspel. We zetten het geluid iets harder, zodat we de achtergrondruis niet meer horen en wanen ons alleen in de grote kerk. 

Al snel leren we dat alles in deze tussen 1895 en 1930 gebouwde kerk draait om licht. We hebben mazzel: tijdens onze rondwandeling komt de zon door en zien we inderdaad de invloed van lichtinval, reflectie en schaduw. Dat heeft architect Joseph Cuypers, de zoon van de beroemde Pierre Cuypers, prima gedaan. 

Meer dan vijftig kunstenaars hebben aan de kerk gewerkt en dat is goed te zien, want alle kapellen en het kerkinterieur zijn erg verschillend. We zien oude en nieuwe kunstvormen, zoals houtsnijwerk, keramiek en mozaïek, maar bewonderen ook een eigentijdse Mozes met sneakers en geiten die symbool staan voor eigenwijsheid. De kerk heeft nog lege plekken voor toekomstige kunstenaars.  

Na de tour drinken we wat in de horecagelegenheid, beklimmen een van de twee torens, bezoeken het museum en maken buiten nog een ronde langs de fabelachtige sculpturen. Ik kan me niet heugen dat ik eerder zo lang in een kerk ben geweest. 

Munsterkerk in Roermond: ontmantelde aken en beschonken soldaten 

In 1220 werd begonnen met de bouw van de laat-romaanse abdijkerk voor de zusters cisterciënzer en grafkerk voor graaf Gerard van Gelre en zijn echtgenote Margaretha van Brabant, van wie het praalgraf midden in de kerk staat. De naam Munster komt van monasterium dat klooster betekent. De kerk is niet groot, maar verhalen zijn er genoeg en de gidsen vertellen honderduit.  

Zo komen alle stenen van de kerk van de oevers van de Maas. Er waren in die tijd geen wegen, dus ze zijn aangevoerd met aken die wel 200 ton materiaal vervoerden, vooral vanuit Namen. In Maastricht werden de aken ontmanteld en werd het hout verkocht, want de schepen konden niet terugvaren. 

Oorlogen en grote rampen zijn de kerk bespaard gebleven. Onze gids sluit af met een verhaal uit de Tweede Wereldoorlog. Als het einde van de oorlog nadert, wordt de kerk volgestopt met munitie. Een plaatselijke wijnhandelaar komt ter ore dat soldaten de boel moeten opblazen vanwege het strategische uitzicht vanaf de torens. Hij geeft ze veel te veel wijn. Als ze de volgende morgen wakker worden zijn de bevrijders al in Roermond en blijft de kerk gespaard. “Echt waar”, verzekeren de gidsen ons. 

Cenakelkerk in Heilig Landstichting: ronde vormen en een grote koepel 

Buiten zijn we al onder de indruk van deze kerk uit het begin van de twintigste eeuw. Het oriëntaals aandoende gebouw is niet echt een doorsnee Nederlands godshuis. We zien geen kruisvorm, maar ronde vormen, een grote koepel en twee torens. Boven de ingang is een mozaïek van het Laatste Avondmaal in de cenakel: de zaal waar dit plaatsvond. Dit verklaart ook meteen de naam van de kerk.  

Binnen weten we eigenlijk niet waar we moeten kijken, zo overweldigend is het interieur, met zoveel kleuren. De audiotour biedt uitkomst en een vrijwilliger geeft aan dat we bijna overal mogen lopen, want de kerk is nu een museum. We wandelen langs verschillende verhalen uit het nieuwe testament. 

De schilderingen tonen behalve veel symboliek een beeld van het aardse leven in het Heilige Land. Niet alleen de architect werd geïnspireerd door het Midden-Oosten, ook kunstenaar Piet Gerrits die alle kunst in deze rooms-katholieke kerk maakte heeft goed rondgekeken tijdens zijn pelgrimsreis. In de Mariakapel en de absis, waar eerder het altaar stond, zien we mozaïeken die het spirituele verhaal vertellen. 

Synagoge in Enschede: symboliek, liefde en toewijding 

We krijgen duidelijke uitleg over de onderdelen van de synagoge en het joodse geloof. Het gebouw uit 1928 werd ontworpen en volledig ingericht door Karel de Bazel. Deze architect, zelf niet joods, is er prima in geslaagd om vele joodse symbolen in het gebouw te verwerken. 

Vooral de grote sjoel in oriëntaalse stijl maakt veel indruk op ons. De koepel is negen meter hoog en alles is symboliek: de afmetingen, de mozaïeken, de gebrandschilderde ramen, de kroonluchter, echt alles.  

De synagoge is vrijwel ongeschonden door de Tweede Wereldoorlog gekomen. Dit geldt niet voor de leden van de joodse gemeenschap. Bij de opening in 1928 waren zo’n zevenhonderd genodigden aanwezig, van wie er bijna driehonderd later werden vermoord. In de grote sjoel ligt op hun toenmalige zitplaats een kaart met naam en andere persoonlijke gegevens. Heel indrukwekkend.  

In het koosjere sjoelcafé ontmoeten we een aantal vrijwilligers, geen van allen joods. Vol liefde en toewijding vertellen ze over de synagoge. Ze benadrukken hoe belangrijk het is dat het bijzondere gebouw open blijft voor publiek, zodat iedereen het kan ervaren. 

Basiliek van Onze-Lieve-Vrouw Sterre-der-Zee in Maastricht: druk en donker 

Rond het jaar 1000 is begonnen met de bouw van deze kerk in romaanse stijl. Door de dikke muren en de kleine ramen is het vrij donker en ervaar je de kerk net zo als de mensen in de twaalfde eeuw. 

Nog voordat we de kerk binnengaan, zien we in de kapel ernaast het prachtige vijftiende-eeuwse beeld van Maria, de Sterre der Zee, met vele brandende kaarsjes. Toeristen en Mariavereerders van over de hele wereld komen hier om te bidden. De tekst van het gebed tot Maria is dan ook in vele talen te lezen, van Maastrichts tot Portugees. 

In de kerk leren we over de legende van de naam Sterre der Zee. Het beeld werd geschonken aan de Franciscanen, het overleefde de overheersing van de protestanten en toen een edelman tijdens een zeereis in slecht weer kwam, beloofde hij bij veilige thuiskomst een altaar voor het beeld te maken. En zo geschiedde.  

Ook in deze kerk heeft architect Cuypers restauraties gedaan, zoals aan de gebrandschilderde ramen. Tot slot wandelen we door de prachtige kruisgang uit de zestiende eeuw met op de binnenplaats de pandhof. 

De overige kerken en synagoge onder het Grootste Museum: 

• Amsterdam, Basiliek van de Heilige Nicolaas 
• Amsterdam, Portugese Synagoge 
• Breda, Grote Kerk 
• Gouda, Sint-Jan 
• Krewerd, Mariakerk 
• Middelstum, Sint-Hippolytuskerk 
• Midwolde, Adelskerk 
• Oudenbosch, Basiliek van de Heiligen Agatha en Barbara 
• Pieterburen, Petruskerk 
• Utrecht, Domkerk 
• Waalwijk, Sint Jan de Doper 
• Zutphen, Walburgiskerk 
• Zwolle, Academiehuis Grote Kerk