Rondje zwerven op de Veluwe - Het borrelt overal

Malen, stampen en snijden

Onder het grootste natuurgebied van Nederland ligt een waterbel op een bed van leem. Oostelijker, richting stuwwallen, ligt die zelfs dicht aan de oppervlakte. Eeuwen geleden spitte men hier al gaten in, zodat er sprengkoppen in ontstonden, om het sijpelende water in zelf gegraven sprengbeken door te sturen naar watermolens. Zodat deze konden malen, pletten, snijden, hameren of stampen. In het Openluchtmuseum Arnhem vinden wij één goed werkende, prachtige papierwatermolen met een goot die het water vanuit de wijer naar het waterrad leidt, maar het is wel een museumstuk.

Witte molen Sonsbeek

Park Sonsbeek verrast ons met een nog in bedrijf zijnde korenmolen uit 1470, de Witte Molen, waar wij enthousiast uitleg krijgen. In de verderop gelegen Begijnenmolen, met een vernieuwd waterrad, is het Nederlands Watermuseum gevestigd. De eerste sprengkoppen zien we in het aangrenzende Park Zypendaal, rondom een lieflijk waterslot. De naam van dit aloude landgoed komt van sijpelen, heel toepasselijk. De watervalletjes en beken verraden dat hier molens stonden. Wij overnachten aan de Arnhemse kade.

Velp en Loenen

Vanaf de parkeerplaats bij de Lennepsmolen in Velp wandelen wij naar Kasteel Rosendael. Tot 1977 woonde hier het geslacht Van Pallandt en een saillant detail is dat het zwart-geel van het familiewapen nu prominent is bij FC Vitesse. Maar ons gaat het om de vier sprengkoppen in het omvangrijke, chique kasteelpark, die ‘s zomers voor fenomenaal waterentertainment zorgen.

Na de lunch rijden wij langs het Apeldoorns Kanaal naar museum Papierfabriek de Middelste Molen in Loenen. Vanaf 1622 wordt hier papier op waterkracht geschept, met de veertien sprengkoppen die de Loenense Beek voeden. Die beek dreigde rond 1825 afgesloten te worden door de aanleg van het kanaal, waardoor De Bovenste, Middelste en Achterste Molen vleugellam zouden worden. Een geluk dat er toen al regels waren om de molens te beschermen en dat de beek in een buis onder het kanaal moest worden doorgeleid. Het is een interessant papiermuseum, waar nu papier wordt geschept met vezels van pandapoep uit Rhenen en olifantenpoep uit Arnhem.

Eerbeek en Ugchelen - Een beschermd minivisje

Na een overnachting bij de Korenmolen in Eerbeek – een compleet werkende beukenoliemolen en een verrukkelijk restaurant – nemen we eerst een kijkje bij de Vrijenbergerspreng in Loenen. Met een verval van vijftien meter is dit de grootste getrapte waterval in Nederland, rond 1825 aangelegd voor de watertoevoer naar het Apeldoorns Kanaal. Dan gaan we door naar Ugchelen voor een mooie uitgestippelde wandeling met veel afwisseling van molens, sprengen, koppelsprengen, sprengkoppen, een prachtig vennetje en een uitgestrekt heideveld: een echte ontdekkingstocht. Onderweg hebben we nog een leuke ontmoeting met een natuurliefhebber die probeert een nestelende beekprik te filmen, een beschermd minivisje. Flora en fauna tieren hier sowieso welig. We eindigen de dag op de camperplaats in Hoenderloo.

Wandelen Motketel

Radio Kootwijk - Golven, maar ’t borrelt niet

Het is een genot om over heide en zandverstuivingen te dwalen rondom Kootwijk en dan plots verrast te worden door een betonnen sphinx: Radio Kootwijk. Een eyecatcher en met recht de kathedraal van de Veluwe, hoog en afgelegen om ruis te vermijden. Vanaf 1923 zond men vooral naar voormalige overzeese gebieden uit op de lange golf en na de Tweede Wereldoorlog op de korte golf, maar sinds 1990 is het doodstil. Wij zien een gids die een groepje mensen rondleidt en mogen mee. Vanaf de bouw ontstond hier een dorpje, maar ondanks de waterbel bleek watertoevoer hier superlastig. Wellicht vanwege een lekkende leemlaag of verticale kleilagen. Terwijl het zes kilometer oostelijker spontaan borrelt. Uit twee putten pompte men uiteindelijk het water vanaf dertig meter diepte en in de watertoren lag een buffer van 30 duizend liter. Radio Kootwijk zelf is art deco en de hoger gelegen imponerende zenderzaal is rondom voorzien van metershoge ramen met een adembenemend uitzicht.

Radio Kootwijk

Van Niersen naar Emst - Kasteel Cannenburch

Na een heerlijke overnachting bij een Landal-park, wandelen we vanaf een parkeerplaats in het nabije Niersen de Rollekoot-route, een wandeling die op nummer negen staat in de top 100 van de Historische Geografie. In de Motketel, een zeiknat stuk, sopt en borrelt het overal en vanuit de meer dan twintig sprengkoppen stromen de beken naar de watermolens in het lagergelegen Vaassen. Dat waren er destijds zeventien. Met deze mooie belevenis op zak rijden wij naar Kasteel Cannenburch in Vaassen, eens in bezit van Marten van Rossem en nazaten. Dankzij het sprengwater bevat het druk bewandelde kasteelpark diverse grote siervijvers. De Cannenburger Molen is daar de enig overgebleven molen en ligt vlak bij het kasteel met ervoor een ruime wijer als waterbuffer. Vaassen stond bekend om de vele wasserijen en in de Dorpsstraat vinden we een boeiend museum over lokale nijverheden. Hoe de was in houten tonnen werd gestampt zien we in het Openluchtmuseum, maar dan wel op stoomkracht. Wij overnachten in Emst, bij met sprengwater gevulde forellenvijvers.

Kasteel Cannenburch

Landgoed Molecaten - Een fijne natuurwandeling

Onderweg naar Hattem zien wij in Wapenveld een standbeeld, herkenbaar als papierschepper en een herinnering aan de in 1999 gesloten grote papierfabriek. In Hattem staan we genoeglijk bij de jachthaven en wandelen van hieruit over landgoed Molecaten, dat voor het grootste deel bestaat uit bossen met historische sprengkoppen en beken. Een fijne natuurwandeling. Aan de voet van de Trijsberg, de noordelijkste punt van de Oost-Veluwse stuwwal, ontdekken wij zes diep gegraven sprengkoppen. Vroeger stampten hier drie molens papierpulp. Slechts een staat er nog bij Herberg Molecaten, maar nu als korenmolen met twee maalstoelen. Een waar juweeltje, liefdevol onderhouden door de bewoners van het grote landhuis Molecaten. Rond 1850 stopten veel papiermolens door de opkomst van grootschalige vervaardiging op stoomkracht. Sommige zijn verbouwd tot wasserij, omdat het schone water en de waterkracht hierbij prima van pas kwamen. De papierindustrie is in dit gebied nog steeds prominent en alsmaar vernieuwend. Kortom: het borrelt nog op de Veluwe en wij hebben daar met de camper intens van genoten.

Landgoed Molecaten met molen en landhuis in de verte

Extra informatie - Gletsjers op de Veluwe

Gletsjers omspanden 160 duizend jaar geleden de Veluwe. Door dikke ijslagen werd de kleibodem langs de randen omhoog geperst en ontstonden stuwwallen. In de laatste ijstijd waaide het zand van de droge Noordzeebodem over het steppegebied en het doorsijpelende regenwater bleef zo helder op de leembodem liggen. Vanaf de middeleeuwen gebruikte men het al voor de aandrijving van watermolens en groef men er beken naartoe, zogenoemde sprengen. Voor een goed verval werden de hoogtelijnen in het landschap gevolgd. Om lagere delen te passeren werden de sprengen opgeleid over dijken, om voldoende hoogte te houden voor een waterval bij de molen.

Website

www.sprengenbeken.nl

Overnachten

Camperplaats Arnhem   
Camperplaats Eerbeek
Camperplaats Hoenderloo
Camping Nieuw Milligen
Camperplaats Emst  
Camperplaats Hattem

Gpx-bestand

Download hier het gpx-bestand van de route. Meer informatie over het downloaden van gpx-bestanden staat hier.